کتاب حقیقت-فصل دوازدهم

تحقیق و پژوهش از اینترنت

چه افرادی به عنوان کاتبان وحی هنگام نزول آیات قرآن در کنار پیامبر اسلام(ص) حضور داشته و آن‌را می‌نگاشتند؟

پس از نزول آیات قرآن بر پیامبر اسلام(ص)، حضرتشان آنها را تلاوت فرموده و افراد مخصوصی که در کنار ایشان بودند، آن آیات را می‌نوشتند. البته دلیلی وجود ندارد که غیر از آنان، افراد دیگر حق نگارش آیات را نداشتند.

به هر حال، نزول قرآن در شرایط مختلفی انجام شد و ممکن بود در هر مقطع، افراد مختلفی در کنار پیامبر(ص) حضور داشته باشند؛ از این‌رو بعید است فرد خاصی همواره در هنگام نزول تمام آیات در کنار پیامبر(ص) به عنوان کاتب وحی حضور می‌داشت. هم‌چنین افرادی نیز به عنوان کاتب پیامبر(ص) معرفی شده‌‌اند که مشخص نیست که آیا کاتب قرآن بودند و یا سخنان و نامه‌های آن‌حضرت را می‌نوشتند. با این وجود، در برخی منابع، افرادی را به عنوان کاتبان وحی معرفی کرده‌اند:

امام علی(ع) ‏فرمود: «هیچ آیه‏اى از قرآن بر رسول خدا(ص) نازل نشد، مگر آن‌که آن‌را بر من می‌خواند و املا می‌فرمود و من آن‌را با خط خود می‌نوشتم و تأویل و تفسیر و ناسخ و منسوخ و محکم و متشابه آن‌را به من آموخت و از خداى تعالى خواست که فهم و حفظ آن‌را به من تعلیم دهد و هیچ آیه‏اى از کتاب خدا را فراموش نکردم 

..

3. ابی بن کعب؛ او از بزرگان یهود بود که اطلاعاتی از کتاب‌های کهن داشت و هنگامی که مسلمان شد، به کتابت وحی پرداخت. او در نوشتن سوره‌های مکی حضور نداشت. اما برخی منابع، او را به عنوان اولین کسی معرفی کردند که در مدینه وحی را می‌نوشت.

..

غیر از آنچه گفته شد، گزارش‌هایی نیز در کتاب‌های تاریخی و حدیثی وجود دارد که افراد دیگری را به عنوان کاتب وحی معرفی می‌کند:

مغیره بن شعبه، حصین بن نمیر، عثمان بن عفان، خالد بن سعید، ابوبکر، عمر، عثمان، عامر بن فهیره، ثابت بن قیس بن شماس، معاویه بن ابوسفیان

مغیره بن شعبه، عبدالله بن زید، و جهیم بن صلت، زبیر بن عوام، و خالد بن ولید، عمرو بن‏ عاص، عبدالله بن رواحه، محمد بن مسلمه، عبدالله بن عبدالله بن أبی، و معیقیب بن ابی فاطمه

   نویسندگان به تدریج در مدینه بیشتر شدند؛ در آغاز، نویسندگى را بیشتر ابى بن کعب انجام مى‏داد؛ سپس زید بن ثابت آموخته‏تر شد و کتابت را نزد اسیران بدر تکمیل کرد. او بیشتر در محضر نبى اکرم‏ صلى الله علیه وآله وسلم بود. کسان دیگرى نیز بعداً به این جمع افزوده شدند که عبارتند از:

    ۱. عبد اللَّه بن رواحه (م. ۸ ه ق)؛

    ۲. ثابت بن قیس (م. ۱۲ ه ق)؛

    ۳. حتظلة بن الربیع الاسیدى (م. ۴۵ ه ق)؛

    ۴. حذیفة بن یمان (۳۶. ه ق)؛

    ۵. علاء بن عقبة؛

    ۶. جهیم بن الصلت.؛

    ۷. عبد اللَّه بن زید (م. ۶۳ ه ق)؛

    ۸. محمد بن مسلمة (م. ۴۳ ه ق)؛

    ۹. حنظلة بن أبی عامر (م. ۳ ه ق)؛

    ۱۰. عبد اللَّه بن عبد اللَّه بن أبی بن سلول؛

    ۱۱. أبو زید قیس بن السکن؛

    ۱۲. عقبة بن عامر (م. ۵۸ ه)؛

    ۱۳. معاذ بن جبل؛

    ۱۴. أبو أیوب انصارى (م. ۵۲ ه ق)؛

    ۱۵. مغیرة بن شعبة (م. ۵۰ ه ق)؛

    ۱۶. أبان بن سعد بن عاص (برادر خالد) (م. ۱۳ ه ق)؛

    ۱۷. عمرو بن عاص (م. ۴۳ ه ق)؛

    ۱۸. خالد بن ولید (م. ۱۲ ه ق).

    البته برخى مى‏گویند: ابوسفیان و دو پسرش معاویه و یزید؛ عبد اللَّه بن أرقم (م. ۴۴ ه ق) و حویطب بن عبد العزى (م. ۵۴ ه ق) نیز، از سال هفتم هجرى (فتح مکه) در این جمع بوده‏اند؛ بنابراین در مجموع نام چهل و پنج تن از صحابه ذکر شده است که از کاتبان وحى بوده‏اند.

بنابراین عمده ترین کاتبان وحى، «على بن ابى طالب»، «اُبىّ بن کعب» و «زید بن ثابت» بودند و دیگر کاتبان وحى، در مرتبه دوم قرار داشتند. «ابن اثیر» گوید: «یکى از ملتزمین حضور در امر کتابت، عبدالله بن ارقم زهرى بود. او عهده دار نامه هاى پیامبر(صلی الله علیه و آله) بود، ولى عهده دار معاهده ها و صلح نامه هاى پیامبر(ص)، على بن ابى طالب بود». او مى گوید: «از جمله کاتبان، که احیانا براى پیامبر(ص) کتابت مى کردند، خلفاى ثلاثه، زبیر بن عوام، خالد و أبان دو فرزند سعید بن العاص، حنظله اُسَیدى، علاء بن حضرمى، خالد بن ولید، عبدالله ‌بن رواحه، محمد بن مسلمه، عبدالله ‌بن ابى سلول، مغیرة‌ بن شعبه، عمرو بن العاص، معاویة ‌بن ‌ابى سفیان، جهم یا جهیم بن صلت، معیقب بن ‌ابى فاطمه و شرحبیل بن حسنه بودند». او می افزاید: «نخستین کسی که از قریش براى پیامبر[(صلی الله علیه و آله)] کتابت نمود